Bądź krytyczny i myśl. Narzędzia krytycznego myślenia w naukach przyrodniczych
28 listopada, 2024 2024-11-28 15:47Bądź krytyczny i myśl. Narzędzia krytycznego myślenia w naukach przyrodniczych
Bądź krytyczny i myśl. Narzędzia krytycznego myślenia w naukach przyrodniczych
Myślenie krytyczne to zagadnienie, o którym każdy słyszał, ale czy każdy je rozumie i faktycznie stosuje na co dzień? W szkołach dąży się do wykształcenia w uczennicach i uczniach umiejętności krytycznego myślenia. Czym zatem jest to mityczne krytyczne myślenie w naukach przyrodniczych?
Definicji wyjaśniających ideę krytycznego myślenia jest wiele. Spośród nich wybrałam definicję Edwarda Glasera, aby uspójnić i doprecyzować to, wokół czego skupiają się moje refleksje i propozycje narzędzi myślenia krytycznego:
„Myślenie krytyczne to: postawa wyrażająca się w gotowości do rozpatrywania w przemyślany sposób problemów i przedmiotów, które wchodzą w zakres doświadczenia, znajomość logicznych metod rozumowania i dociekania, pewna wprawa w stosowaniu tych metod. Postawa krytycznego myślenia wymaga nieustającego wysiłku rewidowania każdego przekonania czy innej przypuszczalnej formy wiedzy w świetle dowodów ją wspierających i dalszych konkluzji, do których ona prowadzi.” [1]
W dobie internetu, w której panuje wolność słowa i opinii, uczennice i uczniowie mogą wpaść w pułapkę, w której ciężko jest odróżnić fakty od opinii. Ich autorytety często nie podają źródeł informacji, na które się powołują, a nierzadko dla młodych osób wystarczy sama instytucja ich idola, aby był bardziej przekonujący niż nauka. Każdego dnia dociera do nich masa informacji, które ich mózgi z pieczołowitością próbują zinfiltrować. Skąd więc pochodzi źródło pierwotnej informacji? Co jest faktem?
Umiejętność krytycznego myślenia jest uważana za jedną z kluczowych kompetencji przyszłości. [2] Rekomendacje Komisji Europejskiej, Ośrodka Rozwoju Edukacji i Ministerstwa Edukacji Narodowej zawarte w Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030 wskazują na znaczenie krytycznego myślenia jako kompetencji niezbędnej do rozwijania w edukacji. W podstawie programowej w celach kształcenia w szkole podstawowej pojawia się:
- rozwijanie umiejętności krytycznego i logicznego myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania;
- poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł;
- zadaniem szkoły podstawowej jest wprowadzenie uczniów w świat literatury, ugruntowanie ich zainteresowań czytelniczych oraz wyposażenie w kompetencje czytelnicze potrzebne do krytycznego odbioru utworów literackich i innych tekstów kultury;
- szkoła ma również przygotowywać ich do dokonywania świadomych i odpowiedzialnych wyborów w trakcie korzystania z zasobów dostępnych w Internecie, krytycznej analizy informacji, bezpiecznego poruszania się w przestrzeni cyfrowej, w tym nawiązywania i utrzymywania opartych na wzajemnym szacunku relacji z innymi użytkownikami sieci. [3]
Umiejętność krytycznego myślenia jest więc pożądana od absolwentów polskiej szkoły, począwszy od szkoły podstawowej. W niniejszym artykule znajdują się przydatne narzędzia, które pozwolą zgłębiać myślenie krytyczne na zajęciach w zakresie nauk przyrodniczych.
Oto przykładowe narzędzia krytycznego myślenia do zastosowania w naukach przyrodniczych:
- Praca na błędnych przekonaniach uczniowskich o świecie, procesach i zjawiskach przyrodniczych
Przed omawianiem nowego zagadnienia warto jest jako wstęp do lekcji zachęcić uczennice i uczniów do odpowiedzi na nasze pytanie (w zależności od omawianego tematu warto, aby wiązało się z czymś, co może wzbudzić emocje czy kontrowersje) np. czym jest wydalanie? Uczennice i uczniowie mogą również stworzyć definicję danego zagadnienia bądź zjawiska. Należy zadbać, aby wszyscy czuli się bezpiecznie, zatem do realizacji tego ćwiczenia warto użyć karteczek samoprzylepnych (postitów) w jednakowym kolorze dla całej klasy bądź stworzyć wirtualną przestrzeń do wpisywania odpowiedzi np. na mentimeter.com lub wirtualnej tablicy. Po wykonaniu ćwiczenia nauczyciel/ka wspólnie z klasą poszukują przyczyn błędnego rozumienia oraz razem wypracowują prawidłowe rozwiązania.
- Analiza biologicznych / fizycznych / chemicznych bzdur roku
Materiały do zajęć można pozyskać z bloga „To tylko teoria” prowadzonego przez biologa i dziennikarza Łukasza Sakowskiego, który od lat prowadzi plebiscyt Biologiczna Bzdura Roku. Autor bloga typuje osoby publiczne, które w swoich wypowiedziach przekazują biologicznie niepoprawne teorie. Proponowane ćwiczenie pokazuje uczennicom i uczniom, że nawet uznani społecznie ludzie mogą mieć (i mają) błędne przekonania o świecie i że mimo ogólnego uznania powinno się poddawać w wątpliwość głoszone przez nich teorie.
- Czytanie doniesień prasowych związanych z nowymi zagadnieniami Wszelkie nowe odkrycia z dziedzin nauk przyrodniczych, np. odkrycie nowego leku, niesie często ze sobą ryzyko powielania treści przez portale internetowe bez powołania się na źródła/artykuły naukowe. Zadanie pozwala więc wyćwiczyć w uczennicach i uczniach umiejętność poszukiwania źródeł naukowych w celu weryfikacji prawdziwości informacji.
- Debaty uczniowskie
Proponowane ćwiczenie polega na stworzeniu uczniom przestrzeni, w której wyobrażą sobie siebie w przyszłości, np. rok 2050, w którym będą mieszkać w okolicach elektrowni jądrowej. Ważne, aby debata poprzedzona była wprowadzeniem dotyczącym elektrowni jądrowych, sposobu ich działania, wpływu na środowisko i zdrowie człowieka. Warto też odnieść się do krajów, w których takie elektrownie występują i do podstaw prawnych związanych z ich funkcjonowaniem. Na drugiej lekcji zadaniem uczennic i uczniów będzie ustosunkowanie się za następującymi stwierdzeniami bądź przeciw nim: „W przyszłości chciałbym/chciałabym pracować jako ekspert/ka w elektrowni jądrowej”, „Mógłbym/mogłabym mieszkać w odległości 5 km od elektrowni jądrowej”, „Chciałbym/chciałabym, aby moje dziecko pracowało w elektrowni jądrowej”. Po każdym stwierdzeniu nauczyciel/ka zderzają ich argumentację z obecnym stanem wiedzy naukowej.
- Praca na tekstach źródłowych
Czytanie dłuższych tekstów źródłowych czy artykułów naukowych wymaga od uczniów wiedzy ogólnej, ale również koncentracji. Nauczyciel/ka przygotowuje fragmenty gazet/czasopism naukowych dostosowane do poziomu danej klasy oraz układa pytania do tekstu sprawdzające jego zrozumienie. Taka forma zadania kształtuje w uczennicach i uczniach umiejętność syntezy informacji, czytania ze zrozumieniem, krytycznej analizy tekstów.
- Krytyczna analiza filmów dokumentalnych
W tym zadaniu potrzebne będą fragmenty filmów przyrodniczych wykonanych przez amatorów i biofilów. Zadaniem uczennic i uczniów jest określenie czy przedstawione zagadnienie zgodne jest z tym, co faktycznie dzieje się w przyrodzie.
- Krytyczna analiza kampanii społecznych
Nauczyciel/ka podczas zajęć pokazuje kilka przykładów kampanii społecznych związanych z ochroną środowiska. Zadaniem uczennic i uczniów jest analiza treści oraz wpływu na społeczeństwo takiej formy kampanii społecznej.
Siedem powyższych propozycji jest otwartą listą pomysłów, które mogą zadziać się w polskiej szkole już dziś. Sprawmy naszym działaniem, aby kompetencje przyszłości nie były odległą perspektywą, lecz by działy już teraz. Edukacja ma wielką moc. Droga Nauczycielko, Drogi Nauczycielu, to Ty jesteś zmianą i żywym Narzędziem krytycznego myślenia dla swoich uczennic i uczniów.
Bibliografia:
[1] Marcin Będkowski, blog „Critical Thinking”, http://www.criticalthinking.pl/czym-jest-krytyczne-myslenie/
[2] Justyna Łapińska, Agata Sudolska, Marek Zinecker, Raport z badań empirycznych w zakresie kompetencji i zawodów przyszłości, red. Piotr Kryjom, Platforma Przemysłu Przyszłości, Warszawa 2022, https://przemyslprzyszlosci.gov.pl/uploads/2022/07/Raport-z-badan-empirycznych-w-zakresie-kompetencji-i-zawodow-przyszlosci.pdf
[3] Podstawa programowa obowiązująca od roku szkolnego 2024/2025, https://podstawaprogramowa.pl/Szkola-podstawowa-IV-VIII-1
